Tweede Burgemeesterstafel over de energietransitie

‘Hoe zorgen we ervoor dat iedereen mee kan doen met de energietransitie?’

Na de in mei georganiseerde Burgemeesterstafel rondom het thema Vitaal ouder worden, werd donderdag 19 september de tweede editie gehouden. Voor deze tafel was het thema ‘Hoe zorgen we ervoor dat iedereen mee kan doen met de energietransitie?’ gekozen. Locatie was Brasserie De Zon. 

Onder de genodigden onder andere Lenda Bruin van MET Dijk en Waard, energiecoaches Marianne van der Ende en Peter de Boer, Bob Houtkooper van Huurdersbelangenvereniging WoonWaard en Tim van Ruiten van Woonstichting Langedijk. De avond werd geleid door tafelvoorzitter Dennis Vork, directeur Bedrijfsvoering bij gemeente Dijk en Waard. 

Burgemeester Maarten Poorter nodigde 16 deskundigen op dit gebied uit, elk met hun eigen kennisveld of ervaringsverhaal. Een gemêleerd gezelschap dat graag uitging op de uitnodiging van de burgemeester om met hem, maar vooral met elkaar, van gedachten te wisselen over het thema. Onder het genot van een vegetarische maaltijd, bereid door De Burg Catering in Noord-Scharwoude.

Iedereen zet zijn groenste beentje voor

Het thema leverde een boeiend gesprek op, waarbij de belangrijkste conclusie was: iedereen wil vergroenen en begrijpt de noodzaak van verduurzamen, maar mensen willen zelf bepalen hoe ze dat doen en in welk tempo. De energietransitie kan niet zomaar van bovenaf worden opgelegd. Het vraagt om gedragsverandering achter de voordeur. Draagvlak is daarbij van groot belang, net zoals het doorbreken van gewoontes. Want we doen met z’n allen echt wel ons best om ons groenste beentje voor te zetten, maar zijn tegelijkertijd ook gewend aan niet zulke groene gewoontes. Daarnaast ervaren mensen de energietransitie als ‘gedoe’, en het gevoel dat ze iets wordt opgelegd door de overheid brengt twijfels en stress met zich mee.

Onzekerheid zorgt voor stress

Dit wordt beaamd door Kyron Olmeijer. Hij is gedragspsycholoog en wijt deze gevoelens aan onzekerheid die veel mensen voelen bij verduurzaming. “Niet alle huishoudens weten zeker of de investeringen die ze nu doen, op lange termijn voldoende voordeel opleveren. De energiemarkt is in beweging, en er is veel discussie over de toekomst van gasprijzen en energiebelasting. Dit maakt het lastig om te bepalen welke maatregelen het meest zinvol zijn en wanneer het beste moment is om te investeren. Terwijl ze wel steeds vaker worden geconfronteerd met de noodzaak van verduurzamen. Het is geen luxeprobleem meer.”

Leg de lat laag

Energiecoach Marianne van der Ende herkent deze twijfels. Zij komt bij mensen thuis om advies te geven en vragen te beantwoorden. “Ik vind het belangrijk om de lat laag te leggen. Je hoeft niet voor duizenden euro’s je huis te verduurzamen en het hoeft ook niet nu meteen. Begin ergens. Van oudere mensen leer ik bijvoorbeeld dat met de deksel op de pan koken al een besparing oplevert, of hang een gordijn achter de voordeur om de kou buiten te laten. Maar ook simpele dingen als isolatiefolie achter de radiatoren plakken of de lampen vervangen door LED is al zo’n mooie stap.”

Veranderen lukt als de noodzaak daar is

Maarten Poorter haakte in: “De Oekraïne-crisis zorgde ervoor dat mensen in korte tijd veel gingen besparen op hun gasverbruik. Dat toonde aan dat mensen wel kunnen veranderen als die noodzaak daar is. Als die er niet acuut is, is veranderen van gewoontes heel ingewikkeld. Aan de andere kant zagen we ook dat mensen bijna geen gas meer durfden te gebruiken doordat het bijna onbetaalbaar werd. Een primaire levensbehoefte als een warm huis werd hierdoor zelfs door mensen ingeleverd.”

Alle ramen potdicht

Energiecoach Peter de Boer: “Vergeet daarbij ook niet dat veel mensen besloten om overal de verwarming uit te zetten in huis, behalve in de woonkamer. En alle ramen en ventilatieroosters gingen potdicht. Wat weer zorgde voor ongezonde toestanden en schimmelvorming in huis.” 

Daarnaast is een grote uitdaging bij de energietransitie dat er een kloof kan ontstaan tussen welvarende, hoogopgeleide inwoners die voorop lopen, subsidieregelingen weten te vinden en de omslag weten te maken naar een duurzame en energiezuinige woning, en een groep die achterblijft in slecht geïsoleerde huizen. 

Laaggeletterdheid, armoede en een taalachterstand

Monique van Humanitas vertelt: “In mijn werk zie ik dat laaggeletterdheid, armoede en een taalachterstand ervoor zorgen dat mensen belangrijke informatie missen over duurzaamheid. Zij zien het als een soort luxe probleem dat hen niet aangaat. Mensen die onder de armoedegrens leven of te maken hebben met andere problematiek zijn met alles bezig, behalve met duurzaamheid. Ook zijn de subsidieregelingen te ingewikkeld. Bovendien komen er vaak al zoveel mensen bij ze over de vloer, vanuit allerlei instanties. Het zou mooi zijn als een gezinscoach of een maatschappelijk werker ook het thema duurzaamheid meeneemt in de gesprekken en ook helpt bij die subsidieaanvragen.”

De energietransitie geldt voor iedereen

Wethouder René Schoemaker, met Duurzaamheid in zijn portefeuille, begrijpt dit heel goed maar zegt ook dat de energietransitie niet iets is dat alleen voor sommigen geldt. “We zullen met z’n allen naar een andere manier van energievoorziening. Zonder energietransitie zijn de gevolgen van klimaatverandering niet te overzien. Maar veel verduurzamingsmaatregelen vragen om een flinke investering. Voor veel middeninkomens is het moeilijk om deze kosten in één keer op te brengen. Tegelijkertijd verdienen zij te veel om in aanmerking te komen voor subsidies, maar te weinig om deze investeringen zonder financiële druk te doen. Zij wachten liever tot er innovaties worden gedaan of tot bepaalde maatregelen goedkoper worden.”

Verduurzamen is duur

Wat heel logisch is, vindt Marian Verzijde. Zij is voorzitter van de VVE van een wooncomplex in Heerhugowaard. “Onder onze leden merk ik dat er veel obstakels zijn bij de verduurzaming van ons gebouw. Veel maatregelen zijn kostbaar en de opbrengst ervan moeten we nog maar zien. Zeker de oudere bewoners denken: het zal mijn tijd wel duren en zien het niet zitten om veel te investeren in HR++ glas waarvan het rendement pas over een aantal jaar zichtbaar wordt.”

Benadruk wat het oplever in plaats van wat het kost

Annemarie Henselmans van het Duurzaam Bouwloket denkt dat de nadruk meer moet liggen op wat men concreet gaat besparen door te verduurzamen, en minder op terugverdienen of rendement. “Mensen moeten letterlijk in hun portemonnee merken wat duurzamer leven oplevert in plaats van wat de stap naar verduurzaming allemaal kost. Zodra je mensen in hun portemonnee raakt, wil iedereen meedoen. Toen de gasprijzen omhoog schoten dachten wij: het kwartje is gevallen. Aan alle kanten werden energiebesparende maatregelen getroffen, en waren de warmtepompen en zonnepanelen niet aan te slepen. Totdat het energieplafond werd ingesteld en huishoudens werden gecompenseerd. Waardoor de acute noodzaak weg was. De aanvragen voor advies bij het Duurzaam Bouwloket halveerden en door de dreigende invoering voor de salderingsregeling voor zonnepanelen, werd er ook geen zonnepaneel meer verkocht. Terwijl de energietransitie over veel meer gaat dan geld.”

Positief verhaal

Tim van Ruiten, directeur van Woonstichting Langedijk, heeft juist een positief verhaal te vertellen. “Ik herken me niet in verhalen dat mensen met minder inkomen minder interesse hebben in verduurzaming. Op 70% van ons woningbestand liggen inmiddels zonnepanelen. Individuele benadering is daarbij de sleutel tot succes. Onze ervaring is dat elke bewoner gaat voor minder woonlasten en zich echt wel bewust is van de noodzaak van verduurzamen. Maar het verhaal moet goed zijn en vooral eerlijk. Daarom benaderen we de bewoners individueel en kijken per adres wat er mogelijk is. Willen mensen nu niet dan respecteren we dat ook en dan ga ik later nog een keer langs.”

Ontzorgen is belangrijk 

Bob Houtkooper van Huurdersbelangenvereniging WoonWaard is het met hem eens. “Ontzorgen is daarbij ook belangrijk. Keuzestress zorgt ervoor dat er niks gebeurt. Als je persoonlijk met de bewoner om tafel gaat en laat zien wat de mogelijkheden voor hem zijn, werkt dit heel goed. Dat moet je niet doen door een algemene brief te sturen, maar huis aan huis de mensen benaderen.”

Zelfbeschikking geven over het tempo

Overigens gebeurt dit soms ook door commerciële partijen die misbruik maken van de regelingen die er zijn en doen alsof ze door de gemeente worden gestuurd. Een kwalijke zaak, vindt wethouder Schoemaker, dat het wantrouwen alleen maar groter maakt.

Hij vervolgt: “Het zou mooi zijn als we als college konden zeggen: over tien jaar gaat uw wijk van het gas af of willen we dat elk huis zijn eigen warmte opwekt. Dan geef je mensen zelfbeschikking over het tempo waarin ze dit realiseren en op welke manier ze dat doen. Dan gaat uiteindelijk iedereen mee, daarvan ben ik overtuigd. Ik denk dat dat de conclusie is van dit verhaal.”

Warme voeten

Alinda van MET sluit af: “Veel van de gezinnen die wij begeleiden komen net uit de schuldsanering, willen nooit meer geld lenen en zeker niet voor isolatieproducten. Mensen willen zelf bepalen wat ze aan verduurzaming doen en hoeveel geld ze daar in steken. Een hele grote groep inwoners weet prima wat ze wil en hoe ze aan informatie moeten komen. De kleine minderheid die dat niet kan moet je ontzorgen en helpen. Zodat straks bij iedereen de verwarming twee graden later kan, en we toch warme voeten hebben. Dat is het verhaal dat we moeten vertellen.”